UODO w Międzynarodowy Dzień Praw Człowieka – porady i refleksje

10 grudnia obchodzimy Międzynarodowy Dzień Praw Człowieka. To znakomita okazja, aby przypomnieć, jak na co dzień powinniśmy dbać o prawa człowieka – swoje i innych. Jako że Urząd Ochrony Danych Osobowych prowadzi działania edukacyjne w ramach ogólnopolskiego programu „Twoje dane – Twoja sprawa”, przedstawiamy kilka refleksji i porad w tej sprawie.

Co tak naprawdę oznaczają prawa człowieka w naszym codziennym życiu?
Choć często postrzegamy je jako abstrakcyjne zasady zapisane w dokumentach, to w rzeczywistości dotyczą one naszej godności, bezpieczeństwa i poczucia, że jesteśmy wolni. Dzięki nim mamy prawo do życia, wolności słowa, nauki, uczestnictwa w życiu publicznym, a także do prywatności. Fundamentem wszystkich praw człowieka jest godność, czyli szacunek zarówno wobec siebie, jak i wobec innych. Zasady te znajdują się w tak ważnych dokumentach, jak Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej czy Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, ale ich prawdziwa wartość ujawnia się w codziennych wyborach i zachowanach.

A oto kilka praktycznych refleksji i porad, jak na co dzień dbać o prawa swoje i innych. Przygotowali je eksperci UODO, którzy odpowiadają za program „Twoje dane – Twoja sprawa”.

1.     Prawo do prywatności

Oznacza, że nikt nie ma prawa ingerować w twoje życie osobiste ani wykorzystywać twoich danych bez twojej zgody. Dane osobowe to wszystkie informacje, które pozwalają cię zidentyfikować: imię, nazwisko, adres, telefon, wizerunek, a także dane dotyczące zdrowia czy przekonań. W świecie cyfrowym to one stają się jednym z najcenniejszych zasobów, dlatego ich ochrona jest tak ważna.

2.     Ochrona danych – dlaczego musisz o nie dbać?

Twoje dane mogą zostać wykorzystane w sposób, który zaszkodzi twojej reputacji, bezpieczeństwu lub prywatności. Dlatego masz prawo oczekiwać, że będą one chronione, a instytucje, szkoły czy firmy nie będą przetwarzać ich bez uzasadnionej potrzeby. Przykładem może być stosowanie czytników biometrycznych w szkołach – np. skanerów twarzy lub odcisków palców. Urząd Ochrony Danych Osobowych ocenił, że takie praktyki mogą naruszać prywatność uczniów i nie zawsze są dopuszczalne, bo dane biometryczne są to szczególnie wrażliwe informacje o nas i praktycznie niemożliwe do zmiany.

3.     Rodzaje danych, które powinieneś znać

Dane zwykłe to np. imię, nazwisko, numer telefonu, adres. Dane „wrażliwe”to np. informacje o zdrowiu, pochodzenie etniczne, poglądy polityczne, przekonania religijne. Dane biometryczneto takie informacje o człowieku, które zostały przetworzone przez specjalne technologie,tom.in. odcisk palca, rysy twarzy, linie papilarne, głos, które umożliwiają identyfikację (rozpoznanie) danej osoby. Wiedz, że im bardziej wrażliwe dane, tym większa odpowiedzialność za ich ochronę, zarówno po twojej stronie, jak i instytucji, które je gromadzą.

4.     Zacznij od szacunku w najbliższym otoczeniu

Prawa człowieka zaczynają się tam, gdzie zaczynają się nasze relacje. Życzliwość, słuchanie bez oceniania, poszanowanie różnic i prywatności – to codzienne działania, które wzmacniają kulturę praw człowieka bardziej niż niejedna kampania.

5.     Reaguj na niesprawiedliwość – nawet drobną

Nie bądź obojętny, gdy ktoś jest wyśmiewany, wykluczany czy niesprawiedliwie traktowany. Czasem jedno słowo wsparcia i reakcja może dać komuś poczucie, że nie jest sam. Brak twojej zgody na naruszanie prywatności innych osób może zmienić wiele.

6.     Szukaj informacji z rzetelnych źródeł

Prawa człowieka często są wykorzystywane w debatach publicznych w sposób wybiórczy lub błędny. Warto czytać sprawdzone materiały i weryfikować informacje. Świadomy obywatel to najlepszy obrońca wartości demokratycznych. W dobie rozwoju technologii krytyczne myślenie stało się ważną umiejętnością.

7.     Dbaj o własne prawa tak samo, jak o prawa innych

Niekiedy zapominamy, że nasze zdrowie psychiczne, poczucie bezpieczeństwa i integralność osobista również są prawami podstawowymi. Stawianie granic w obszarze prywatności i ochrony danych, proszenie o pomoc, czy mówienie „nie” to nie egoizm – to troska o własną godność.

8.     Bądź przykładem dla innych

Pokazuj swoim zachowaniem, jak traktować innych z godnością – to ma większą moc niż jakiekolwiek słowa. To mogą być proste gesty: zapytanie o zgodę, zanim zrobisz komuś zdjęcie, uważne słuchanie, okazywanie szacunku niezależnie od sytuacji. Widząc osoby, które traktują innych z godnością, sami łatwiej przejmujemy te wartości na przyszłość.

9.     Prawa i odpowiedzialność idą w parze

Masz prawo dbać o swoją prywatność, ale także obowiązek szanować prywatność innych. Twoje działania wpływają na bezpieczeństwo i godność innych osób. Działając odpowiedzialnie, wzmacniasz kulturę praw człowieka. Nie tylko dla siebie, lecz także dla społeczności, w której żyjesz.

Międzynarodowy Dzień Praw Człowieka (Human Rights Day) został ustanowiony przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych (ONZ) 10 grudnia 1950 r., w rocznicę podpisania Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka (1948).

Innymi przełomowymi dokonaniami w ochronie praw człowieka były m.in. podpisanie przez państwa członkowskie Rady Europy Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, która weszła w życie w 1953 r., oraz wprowadzenie odnoszącej się zarówno do praw człowieka, jak i do praw obywatelskich Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej (2009).

„Twoje dane – Twoja sprawa” to ogólnopolski program edukacyjny UODO, który od 2009 r. wspiera szkoły i placówki oświatowe w budowaniu świadomości na temat ochrony danych osobowych i prawa do prywatności.

Program daje nauczycielom i uczniom narzędzia do prowadzenia zajęć, materiały edukacyjne oraz możliwość udziału w warsztatach i wydarzeniach organizowanych przez Urząd. Dzięki temu szkoły zyskują wsparcie w kształtowaniu kompetencji cyfrowych i prawnych młodzieży.

W roku szkolnym 2025/2026 trwa XVI edycja programu.